06 nov Tour door de kurkfabriek
Onlangs ben ik op vakantie geweest in Portugal, waar ik samen met andere geïnteresseerde toeristen, een rondleiding kreeg door de lokale kurkfabriek in São Bras de Alportel. Dit dorp is vroeger rijk geworden van deze florerende industrie. Bij aankomst op de locatie lag het bedrijventerrein naast de fabriek bezaaid met pallets vol stukken boomschors (oftewel kurk). Hier lag de kurk te wachten om in behandeling te worden genomen in de kurkfabriek, het duurt namelijk een bepaalde periode voordat het in behandeling kan worden genomen nadat de kurk is geoogst. Naarmate de rondleiding vorderde, werd ons duidelijk dat de eigenschappen van kurk zo aantrekkelijk zijn dat het gebruikt wordt voor veel meer doeleinden dan waar ik me vooraf van bewust was. Naast de wijn- en champagnekurken zit het onder andere ook in hockeyballen, badmintonshuttles en schoenen én wordt het ook gebruikt in woningen.
In Nederland wordt kurk nog niet heel veel gebruikt in de bouw en ligt de voorkeur bij andere biobased materialen. Toch heeft kurk eigenschappen die interessant zijn om de toekomstige woningbouw duurzaam en circulair te maken. Zo kan kurk gebruikt worden als isolatiemateriaal, maar ook als wandbehang, vloertegels en meubels. Ook NASA gebruikt kurk als isolatiemateriaal. In deze blog neem ik jullie mee in mijn rondleiding door deze kurkfabriek en zoom ik in op de eigenschappen van kurk en waarom kurk goed kan worden gebruikt in de bouw.
Enkele cijfers
Er werd ons verteld dat het grootste gedeelte van de kurk in de wereld (meer dan 50%) uit Portugal komt en wordt geëxporteerd over de gehele wereld. De productie van kurk in Portugal is de afgelopen tien jaar aanzienlijk gestegen. Daarnaast kwam uit de database van Eurostat naar voren dat van alle export van kurk en artikelen van kurk (goederencode 45), Portugal voor 61% van de hoeveelheid exporteerde vanuit de Europese Unie in 2020 en 67% van de waarde in euro’s. Spanje kwam op een tweede plek met 29% van de exporthoeveelheid richting de rest van de wereld in 2020 en 20% van de waarde vanuit de Europese Unie. Portugal exporteert voornamelijk veel kurk(producten) richting Spanje, de Verenigde Staten, Frankrijk, Italië en Duitsland.
Het oogsten van kurk
Het oogsten van kurk vergt behoorlijke manuele arbeid. Het scheiden van de kurk van de bas van de boom moet namelijk handmatig gebeuren door iemand met expertise. Enkel wanneer het droog is geweest kan de kurk worden geoogst, aangezien de huid anders niet van de stam af gaat en kan worden beschadigd. Daarnaast is het belangrijk om de kurkeik goed te snoeien en de bovenste takken niet aan te tasten, aangezien de boom het op deze wijze niet zal overleven. Een kurkeik kan om de 9 jaar worden geoogst, dit aantal jaar is ook in de wet vastgelegd. In totaal kan deze ongeveer 15 keer worden geoogst, behoorlijk wat kurk dus!
Alles van de kurkeik wordt gebruikt voor verschillende toepassingen, zelfs het stof gaat niet verloren. Dit wordt gebruikt (in deze fabriek) als brandstof. Voordat de kurk verder verwerkt kan worden, wordt het gekookt. Met 3 pallets tegelijk gaat de kurk in een groot bad met een watertemperatuur van 100 graden. Hierin blijft het ongeveer een uur. Eventuele muskieten en ander gespuis verdwijnen en de kurk wordt zacht, zodat het tot platte platen kan worden verwerkt.
3 soorten kurk
Er zijn drie soorten kurk te onderscheiden. Aangezien deze drie soorten zeer verschillend van kwaliteit zijn, worden de drie soorten gebruikt voor verschillende doeleinden. De eerste soort heet ‘virgin kurk’, dit is de eerst geproduceerde kurk van de boom en kan pas worden verwijderd na 25 jaar. De kwaliteit van deze kurk is nog niet erg hoog aangezien het oppervlakte nog erg onevenredig is, deze kurk is om deze reden vaak niet bruikbaar voor alle toepassingen (zoals een wijnkurk). Tijdens de rondleiding kwam naar voren dat deze kurk bijvoorbeeld wel goed gebruikt kan worden voor isolatiemateriaal, maar ook wordt gebruikt als decoratiemateriaal. Wanneer een boom voor de eerste keer wordt geoogst (na 25 jaar) moet er vervolgens (minimaal) 9 jaar worden gewacht voordat de boom nogmaals mag worden geoogst. De kurk van de tweede oogst is een stuk beter van kwaliteit, maar nog steeds niet toereikend voor veel producten die van kurk worden gemaakt. Deze kurk wordt vaak gegranuleerd voor gebruik in producten zoals vloeren of meubels. Vanaf de derde oogst is de kurk bruikbaar voor alle doeleinden, zoals wijnkurken.
De eigenschappen van kurk maken het een interessant materiaal om mee te werken in de bouw.
Kurk in de bouw
De eigenschappen van kurk maken het een interessant materiaal om mee te werken in de bouw. Kurk is een natuurlijk materiaal en kan worden gerecycled. Het is waterdicht (vrijwel onzinkbaar) en brandwerend en kan goed worden gebruikt als isolatiemateriaal. De rol van kurk om de opwarming van de aarde tegen te gaan is daarom ook groot voordeel. Een geoogste kurkeik absorbeert 3 tot 5 keer meer uitstoot. Daarnaast is het milieuvriendelijk, omdat alles van de kurk wordt gebruikt, tot de stof aan toe, dit kan namelijk gebruikt worden om energie op te wekken.
Ook in de bouw kan het op verschillende manieren worden ingezet. Het is handig om te gebruiken in keukens en badkamers aangezien het antibacterieel is. Ook als meubels in bijvoorbeeld ziekenhuizen zou het, zeker omtrent de coronapandemie, een goed materiaal zijn om te gebruiken in de wachtkamers. Kurk wordt, zoals eerder benoemd, ook gebruikt voor vloeren, wanden, isolatie, buitenafwerking, ondervloeren en akoestische wandbekleding. De vele voordelen van kurk en de noodzaak tot verduurzaming zouden er wel eens in kunnen resulteren dat de productie in verschillende delen van de wereld oplaait (waar het klimaat het toelaat) en nog meer gebruikt gaat worden in de bouw.